Seminarium, zorganizowane przez Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich w ramach akcji #NieZostawiamCzytelnika odbyło się 20 października 2021 roku w formule online.
Referat wprowadzający zatytułowany „Biblioteki, Rozwój, Agenda 2030 czyli o realizacji Celów Zrównoważonego Rozwoju” przedstawiła profesor Małgorzata Fedorowicz-Kruszewska z UMK w Toruniu. Prelegentka skupiła się na zaprezentowaniu istoty i celów zrównoważonego rozwoju oraz sposobów ich realizacji odnoszących się do zapewniania równego dostępu do informacji, edukacji i kultury. Przedstawiła pełną ich listę (17), a następnie scharakteryzowała cele 1, 3, 4, 8-11 i 16 w kontekście sposobów, w jaki biblioteki mogą je realizować. Nawiązała do wypowiedzi Barbary Lison i Michaela Goremana, w myśl których jedną z podstawowych wartości bibliotekarstwa jest poważne traktowanie różnorodności i niwelowanie pogłębiających się społecznych nierówności. W podsumowaniu Małgorzata Fedorowicz-Kruszewska stwierdziła, że „biblioteki dysponują wieloma zasobami i cieszą się społecznym zaufaniem, […] podejmują liczne działania, których celem jest zwiększenie dostępności dla osób z niepełnosprawnością do bibliotek, a te działania wpisują się w Cele Zrównoważonego Rozwoju”. Dlatego można uznać, że biblioteki są naturalnym partnerem instytucji rządowych, samorządów do realizacji celów zrównoważonych. Na koniec podkreśliła jak ważne jest upublicznienie tych działań w serwisie IFLA Map of the World (w zakładce SDG Stories).
Jako drugi zabrał głos Mateusz Ciborowski z firmy Akces Lab w wystąpieniu „Nie bójmy się prawa o dostępności. Czytelnik ze specjalnymi potrzebami też nas potrzebuje”. Prelegent skupił się na zagadnieniach dotyczących wdrażania ustawy o dostępności cyfrowej. Jednym z zagadnień, które bardzo szczegółowo omówił było wyłączenie z ustawy ze względu na nadmierne koszty. W tym celu przytoczył najpierw pełne brzmienie artykułu 8.1 Ustawy: „Podmiot publiczny, z wyłączeniem podmiotów, których zadaniem publicznym jest prowadzenie działalności na rzecz osób niepełnosprawnych lub osób starszych, może nie zapewniać dostępności cyfrowej strony internetowej lub aplikacji mobilnej, jeżeli wiązałoby się to z poniesieniem nadmiernych kosztów”, a następnie podawał przykłady działań, które mimo, że powinny być prowadzone, jednak ze względu na sytuację finansową konkretnej biblioteki mogą nie być podjęte. Zaznaczył, że biblioteki (zwłaszcza mniejsze) powinny dokonać analizy nadmiernych kosztów i poinformować o jej wynikach w deklaracji dostępności opublikowanej na stronie www.
Kolejny referat “Projektowanie uniwersalne – dostępność i uczestnictwo dla wszystkich. Doświadczenia polskie” wygłoszony został przez Macieja Motykę z firmy ALTIX. Prelegent zwrócił uwagę na wartość projektowania uniwersalnego, które przyczynia się do promowania równego, a tym samym sprawiedliwego dla wszystkich, dostępu do dóbr i usług, z uwzględnieniem potrzeb tych użytkowników, których funkcjonowanie jest w pewnym aspekcie ograniczone. Przytoczył siedem zasad projektowania uniwersalnego, którymi są: sprawiedliwe wykorzystanie, elastyczność wykorzystania, prosta i intuicyjna obsługa, zauważalna informacja, tolerancja błędu, niewielki wysiłek fizyczny oraz wymiary i przestrzeń dostępne i użyteczne. Każdą z zasad przedstawił odnosząc się do licznych przykładów. Prezentując zasadę „wymiary i przestrzeń dostępne i użyteczne” zaprezentował interesujące przykłady adaptacji przestrzeni bibliotecznej.
Referat zatytułowany „Psychologiczne i praktyczne aspekty komunikacji z osobami z niepełnosprawnościami i zaburzeniami psychicznymi” przedstawiła dr Magdalena Cyrklaff-Gorczyca z UMK w Toruniu. Prelegentka zaprezentowała zasady komunikacji z osobami z niepełnosprawnością wzrokową, słuchową, ruchową, zaburzeniami ze spektrum autyzmu oraz zaburzeniami i problemami natury psychicznej. Podkreślała, że problemy komunikacyjne z przedstawicielami każdej z grup wynikają z innych, bardzo zróżnicowanych przyczyn. Na przykład dla osób z niepełnosprawnością wzroku, problemem mogą być nie tylko trudności w orientacji przestrzennej, ale i rozumienie pojęć związanych z przestrzenią i opisem właściwości przedmiotów, zaś dla osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu będą to trudności z odczytywaniem komunikatów niewerbalnych (ton głosu, wykonywane gesty, ruch), co w efekcie może prowadzić do braku lub nieprawidłowego odczytywania intencji osoby mówiącej, jej samopoczucia czy nastroju.
Wystąpienie dr Wandy Matras-Mastalerz z UP w Krakowie nosiło tytuł „Czytanie łączy. Jak pięknie się różnić i mądrze być podobnym? Budowanie poczucia bezpieczeństwa i przynależności poprzez literaturę”. Treść wystąpienia prelegentki doskonale oddaje przytoczony cytat z książki Petera Spiera „Ludzie”. „7 miliardów ludzi i nie ma dwóch identycznych! Są młodzi i starzy, chorzy i zdrowi, szczęśliwi i nieszczęśliwi, mili i niemili, silni i słabi. Każdy z nich jest inny od reszty. Czy to nie wspaniale, że każdy jest wyjątkowy w swoim rodzaju?”. Dużą część wystąpienia, ilustrowanego licznymi przykładami, poświęcona była wykorzystaniu literatury w kształtowaniu wrażliwości na odmienność, a także budowaniu kolekcji książek terapeutycznych. Ta wspaniała idea terapii poprzez treść jest bezpieczną i nieinwazyjną formą oddziaływania na każdą grupę społeczną, różne rodzaje dolegliwości i może trwać bez uszczerbku na zdrowiu przez długi czas. Zatem hasła Książka na receptę?, Recepta na książkę? powinny towarzyszyć bibliotekarzom w ich codziennej pracy.
Przedstawicielki Ośrodka Czytelnictwa Chorych i Niepełnosprawnych (OCCiN) Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej – Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu, Arleta Tuleya i dr Julita Niedźwiecka-Ambroziak w swoim wystąpieniu pytały czy „Specjalistyczna biblioteka dla osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności – [to]potrzeba czy przeżytek?” Przedstawiły historię Ośrodka powołanego do życia w roku 1984, przytoczyły jego misję działania, „umożliwienie osobom z niepełnosprawnościami kontaktu z książką, usprawnienie ich czytelniczo, a także stworzenie miejsca, w którym organizowane są różnorodne formy pracy kulturalnej i czytelniczo-terapeutycznej”. Prelegentki podały dane statystyczne dotyczące struktury użytkowników Ośrodka, z podziałem na poszczególne kategorie niepełnosprawności i scharakteryzowały strukturę jego zbiorów. Szczegółowo przedstawiły funkcjonowanie punktów bibliotecznych zlokalizowanych w dziennych i stacjonarnych domach pomocy, oddziałach leczenia psychiatrycznego, szkołach specjalnych i terapeutycznych, zakładach opiekuńczo-leczniczych, innych bibliotekach i środowiskowych domach samopomocy. Na koniec omówiły projekt wzmocnienia i unowocześnienia struktury OCCiN.
Seminarium zamknął referat dr Emili Śmiechowskiej-Petrovskij z UKSW w Warszawie zatytułowany „Osoby niewidome i słabowidzące w bibliotece – analiza oferty czytelniczej”. Dużą część referatu prelegentka poświęciła użytkownikom biblioteki – osobom niewidomym i słabowidzącym, m.in. wskazując jak wygląda kwestia dostępności tekstów dla nich. Przytoczyła dane z GBPiZS informujące, jaka jest struktura formatów książek wypożyczanych przez czytelników z niepełnosprawnością wzroku. Z zaprezentowanych danych wynika, że użytkownicy z dysfunkcją wzroku najchętniej sięgają po formaty do słuchania – audiobooki. W trakcie wystąpienia zaprezentowane także zostały liczne przykłady sprzętu i oprogramowania wspierającego osoby niepełnosprawne wzrokowo. Na koniec wystąpienia prelegentka przedstawiła projekty czytelnicze realizowane przez różne podmioty na rzecz osób z niepełnosprawnością wzroku.
Seminarium poprzedzone było zrealizowanymi dzień wcześniej warsztatami „Dostępne cyfrowo treści na stronach internetowych i w dokumentach elektronicznych” prowadzonymi przez Mateusza Ciborowskiego z firmy Akces Lab. W dniu seminarium jego uczestnicy mogli skorzystać z warsztatów „Jak przygotować dostępne materiały audiowizualne: wprowadzenie do audiodeskrypcji i napisów”, które przeprowadziła Marta Żaczkiewicz z Fundacji Otwieramy Kulturę i Sztukę.
W seminarium i warsztatach wzięło udział ponad trzystu bibliotekarzy, z różnych typów bibliotek. Najliczniej reprezentowane były biblioteki publiczne – 43,5% uczestników i pedagogiczne – 37% osób uczestniczących w seminarium. Biblioteki szkolne i biblioteki akademickie reprezentowało po 8,7% uczestników. Seminarium zostało bardzo wysoko ocenione w ankiecie ewaluacyjnej. Średnia ocen wyniosła 4,71.